Middelheimmuseum start ambitieuze vernieuwing collectiepresentatie

Nieuwe opstelling kunstwerken met extra aandacht voor park, erfgoed en publiek

Eind 2023 ziet het Middelheimmuseum er helemaal anders uit. Heel wat sculpturen krijgen een nieuwe, doordachte plaats in het kunstpark, met ook een betere duiding en signalisatie. Bij de vernieuwde presentatie gaat extra aandacht naar de landschappelijke elementen en de bijzondere erfgoedwaarde van de Middelheimsite. Er komt ook een nieuw publiek toegankelijk openluchtdepot voor sculpturen die tijdelijk niet in de collectiepresentatie staan opgesteld. De werken starten in september 2022 en lopen tot eind 2023. Het museum blijft heel de tijd open.

Ambitieuze eigentijdse collectiepresentatie

Het Middelheimmuseum, opgericht in 1950, verzamelt, bewaart en toont sculpturen van ca. 1870 tot vandaag. Voor de presentatie van de steeds aangroeiende collectie hanteerde het museum al die jaren eenzelfde aanpak. Meer dan 70 jaar later zien de wereld, de maatschappij en het museumlandschap er heel anders uit. Een nieuwe collectiepresentatie drong zich op.

“Musea hebben zich geprofessionaliseerd en geïnternationaliseerd, en hebben vandaag een heel andere betekenis en rol. Nieuwe duurzaamheidsdoelstellingen en wetenschappelijke inzichten hebben bovendien geleid tot een grotere waardering voor de rol van de natuur in het leven van de mens. Dit zette het Middelheimmuseum aan om zijn parkomgeving te gaan waarderen als meer dan alleen het decor voor de kunstcollectie, en om die collectie beter te gaan ontsluiten in een nieuwe eigentijdse presentatie, met een duidelijkere relatie tussen de waarde van de kunstcollectie en de unieke landschappelijke erfgoedwaarde van de Middelheimsite.” – Nabilla Ait Daoud, schepen voor cultuur stad Antwerpen

Kunst en park versterken elkaar

Het Middelheimmuseum streeft ernaar mens, natuur, kunst en erfgoed dichter bij elkaar te brengen. De vernieuwde collectiepresentatie is een belangrijkste stap in de realisatie van deze visie.

“Bij de oprichting in 1950 was het de ambitie van het Middelheimmuseum ‘een encyclopedische verzameling van de internationale beeldhouwkunst’ aan te leggen. Maar in een geglobaliseerde maatschappij is dat encyclopedische streven achterhaald. En musea zijn intussen al lang geen bewaarplaatsen meer waar nooit iets verandert. Het zijn dynamische plekken waar bezoekers vanuit hun eigen leefwereld de kunstwerken beleven, op hun persoonlijke manier. Dat geldt zeker ook voor ons bijzondere museum dat naast een kunstmuseum ook een park is.” – Sara Weyns, directeur Middelheimmuseum

In het Middelheimmuseum komen roerend, onroerend en landschapserfgoed samen. Dat vraagt om een continue omgang met verandering: de sculpturen volgen het ritme van de natuur die hen omgeeft. Het behoud en beheer van de kunstwerken moet er voortdurend op worden afgestemd. De unieke parkomgeving is daarbij niet alleen het decor, maar maakt prominent deel uit van de museumbeleving. Daarom gaat in de nieuwe presentatie nu ook aandacht naar de waardevolle landschappelijke elementen van het park, in relatie tot de kunstwerken.

Collectie toegankelijker voor publiek

Eind 2023 ziet het museum er helemaal anders uit. Heel wat kunstwerken verhuizen tegen dan naar een andere plaats in het kunstpark en tientallen nieuwe sculpturen krijgen voor het eerst een nieuwe plek: 169 kunstwerken worden opgesteld in de nieuwe collectiepresentatie, 103 werken krijgen een plaats op het nieuwe openluchtdepot. Uiteindelijk zullen er meer werken toegankelijk zijn dan de 249 die nu opgesteld staan in het kunstpark. Elk kunstobject krijgt ook een nieuwe, geactualiseerde beschrijving. Die geeft bezoekers heldere uitleg over de betekenis van het kunstwerk vroeger en nu: als sculptuur, in groep of als geheel. Zo kunnen bezoekers op een nieuwe manier kennismaken met de kunstwerken.

De collectie wordt thematisch gepresenteerd. Uitgangspunt daarbij is de relatie tussen mens en natuur, in al haar verscheidenheid.

Daarnaast ontwikkelt het Middelheimmuseum een heldere route met duiding bij de kunstwerken, een duidelijke museumkaart en signalisatie om de bezoekers vlotter wegwijs te maken door het kunstpark en een aangepast publieksprogramma.

De museumbibliotheek verhuist naar het collectiepaviljoen in het kunstpark. De nieuwe locatie biedt extra ruimte voor tijdelijke presentaties van objecten uit de steuncollecties zoals tekeningen, kleinsculpturen, ontwerpen en maquettes. Publieksactiviteiten in het collectiepaviljoen brengen de collectie nog dichter bij de bezoeker.

Ook de eigen landschappelijke sferen van de parkzones worden versterkt. Belangrijke groene parkelementen worden beter zichtbaar gemaakt, maar ook beter beschermd en het park als geheel moet klimaatrobuuster worden voor de toekomst (bv. door aanpassing van het maaibeleid op de grote gazons, onthardingen waar mogelijk en de aanplanting van nieuwe groenvolumes).

Duurzaam divers samenleven

Het Middelheimmuseum wil vanuit zijn hybride karakter als museum én park bijdragen aan een gezonde stedelijke leefomgeving en zo zijn maatschappelijke rol opnemen. Duurzaam samenleven in diversiteit is daarbij een prioriteit.

“De coronapandemie heeft ons doen inzien dat ons welzijn nauw verbonden is met onze samenleving en met de omgeving waarin we kunnen leven. Daarnaast groeit het besef over de gevolgen van klimaatopwarming. Die werpen nieuwe vragen op over duurzaam samenleven in diversiteit. Dat geldt niet alleen voor mensen, maar ook voor planten, dieren, water- en ecosystemen.” – Nabilla Ait Daoud, schepen voor cultuur stad Antwerpen

“Door de relatief vroege oprichting van het museum in 1950 was dit diversiteitsbewustzijn nog niet sterk aanwezig in de Middelheimcollectie. Terwijl de dynamiek in deze relaties tussen mens en natuur uitgerekend in ons kunstpark extra voelbaar wordt, en vandaag samen met kunstenaars, publiek en partners wordt onderzocht. We blijven onze collectiepresentatie daarom doorontwikkelen en verder afstemmen op de natuurlijke elementen van het park. Zo kunnen we als museum onze maatschappelijke relevantie verhogen en blijven aansluiten bij deze belangrijke hedendaagse perspectieven.” – Sara Weyns, directeur Middelheimmuseum

Vernieuwd openluchtdepot

In september start de eerste fase van de werken met de aanleg van een nieuw openluchtdepot. In deze publiek toegankelijke opslagplaats, bestaande uit meerdere platformen, zal het museum weerbestendige buitensculpturen bewaren die tijdelijk uit de presentatie worden genomen.

“Het Middelheimmuseum is vandaag tegelijk tentoonstellingsruimte en opslagplaats. Dat maakt dat het kunstpark op sommige plekken wat vol staat, en dat gaat ten koste van de leesbaarheid van de kunst en de zichtbaarheid van bijzondere parkelementen. Om in de toekomst minder werken tegelijk tentoon te stellen, sommige sculpturen na een periode te wisselen of ze tijdelijk in depot te nemen voor herstelling, en om de collectie verder te kunnen laten groeien, ontwikkelen we dit nieuwe openluchtdepot.” – Sara Weyns, directeur Middelheimmuseum

De sculpturen in het depot blijven toegankelijk voor zowel bezoekers als onderzoekers, zonder dat de beelden echt deel uitmaken van de tijdelijke presentatie. Zo blijft de artistieke samenhang van de gepresenteerde werken in het kunstpark overeind. Het openluchtdepot voor buitenbeelden is ook duurzaam: er zijn geen energie-inspanningen nodig om de ruimte te klimatiseren. Ook in materiaalkeuze wordt de bodemverharding tot een minimum beperkt.

Meer groen in het museum

De aanleg van het nieuwe openluchtdepot gaat bovendien gepaard met een ruime groencompensatie. 87 kleinblijvende sierfruitboompjes die aan het einde van hun levenscyclus zijn gekomen, worden de komende maanden vervangen door 54 kwalitatieve hoogstammige bomen. De historische eikendreef die het perceel flankeert, wordt bovendien vervolledigd door aanplant van zes hoogstammige zomereiken.

Er komt ook 793 m² microbos bij, met groenbuffers, hagen en 1.966 bijkomende heesters. Om al deze werken gefaseerd en in de beste omstandigheden uit te voeren, werkt het museum nauw samen met de groendienst van stad Antwerpen, die mee de schouders zet onder het hele project. Hun visie op duurzaam groen voor een veerkrachtige stad, geeft mee richting aan de aanpak over de hele lijn.

Langzame transformatie

De werken starten op 5 september 2022 en lopen tot december 2023. Periodes van intensieve werkzaamheden (snoeien, aanplanten, restaureren, transporteren…) wisselen af met rustigere periodes. Lapis Arte en TAK. Landschapsarchitecten vangen aan met de aanleg van het nieuwe openluchtdepot. De architecten van studio MOTO en de landschapsarchitecte van Atelier voor groene ruimte werken een nieuwe scenografie uit en zorgen voor een ideale match met de verschillende landschappen. Samen met Studio Dott zorgen we voor nieuwe bewegwijzering en wayfinding op het terrein.

“Een kunstpark transformeren vraagt tijd en geduld. Het effect van sommige veranderingen zoals beplanting is soms pas jaren nadien in volle glorie zichtbaar. De transformatie begint dus relatief klein en traag, maar wel consistent. Het museum verandert zo elke dag een beetje meer.” – Sara Weyns, directeur Middelheimmuseum

In een latere fase streeft het Middelheimmuseum naar de ontwikkeling van een ruimer masterplan en beheerplan voor de volledige site. Met ook aandacht voor de gebouwen, de mobiliteit naar en in het museum, en de aansluiting met de ruimere omgeving.