Kunst in beweging

Deze maanden is het Middelheimmuseum in volle beweging, zowel de kunstcollectie als het park. In totaal 224 kunstwerken krijgen een nieuwe plaats in het kunstpark en op het openluchtdepot. Daarbij worden sommige delen van het park verder opgewaardeerd in nauw partnerschap met de groendienst. Er komt ook nieuw werk, zoals een opvallende fonteinsculptuur van Camille Henrot. In de nieuwe thematische presentatie komen kunst en natuur nog dichter samen.  

Nood aan nieuwe blik op collectie

In de natuur is alles voortdurend in verandering en beweging. Dat geldt ook voor musea en hun collecties. Waren musea vroeger ‘onveranderlijke’ bewaarplaatsen van kunst en erfgoed, zijn ze vandaag net dynamische plekken waar bezoekers de kunstwerken persoonlijk beleven, vanuit hun eigen leefwereld. Ook de kunstwerken zelf krijgen door de steeds veranderende wereld en actuele thema’s zoals klimaatverandering, nieuwe perspectieven en betekenissen. Dat geldt in het bijzonder voor de collectie van het Middelheimmuseum. Een nieuwe blik op de historisch gegroeide collectiepresentatie, verankerd in het kunstpark, drong zich op. 

Schepen voor Cultuur Nabilla Ait Daoud: “Heel wat werken in de collectie staan al decennialang op dezelfde plek. Goed vindbaar, maar niet altijd makkelijk te doorgronden. Daarom werkt het Middelheimmuseum aan een nieuwe, thematische collectiepresentatie. Die biedt een heel nieuwe blik op de vertrouwde collectie. Zodat weer goed te zien is hoe en waarom ze zo bijzonder is.” 

Sara Weyns, directeur Middelheimmuseum: "Zoals het park steeds in verandering is, zichzelf steeds vernieuwt, zo beweegt het ook voortdurend in de kunst. Zowel het publiek als de kunstenaars van vandaag vinden steeds nieuwe betekenissen voor de werken in onze collectie. Kunstenaars zetten ons aan tot nieuwsgierigheid: naar hun eigen werk of dat van anderen, maar vooral naar wat ons menselijk maakt. Kunstenaars helpen ons bovendien om verschillende toekomstperspectieven te verbeelden." 

In de nieuwe collectiepresentatie zal ook het bezoekerscomfort worden verbeterd. Wanneer de kunstwerken in het najaar allemaal hun vaste plek hebben, krijgen ze een nieuwe, geactualiseerde beschrijving. Er komt dan ook een nieuwe route doorheen het museum, een goed leesbare museumkaart en betere signalisatie die de bezoekers vlotter wegwijs maakt door het kunstpark. We stemmen ook het publieksprogramma hierop af. En door belangrijke landschappelijke sferen van de parkzones te versterken en te beschermen, maken we het park als geheel klimaatrobuuster voor de toekomst. 

Thematische collectiepresentatie

De Middelheimsite gaat terug tot de 5de eeuw en het huidige cultuurlandschap is gevormd door de langdurige en bijzondere transformatie van een hoeve tot een privaat kasteeldomein als buitengoed voor belangrijke Antwerpenaren, dat bij de start van de 20ste eeuw werd opgesteld voor het brede publiek als recreatiegebied én in 1950 als museumterrein.

De ontwikkeling van het parklandschap en de complexe en veranderende relatie die de mens daarbij aangaat met de natuur, liggen aan de basis van een nieuwe thematische opstelling van de kunstwerken. Vanaf eind dit jaar zullen 171 sculpturen in het kunstpark worden getoond in verschillende clusters, geïnspireerd door verschillende types landschap in het museum. Daarvoor veranderen de komende maanden heel wat sculpturen van plaats. In de nieuwe scenografie, uitgewerkt door Studio Moto en Atelier voor groene ruimte, gaat voor het eerst ook bijzondere aandacht naar de visuele en inhoudelijke relatie die het kunstwerk aangaat met het omringende landschap. Zo komt het waardevolle groen nog beter tot zijn recht. Waar nodig worden beschermende maatregelen voor het landschap genomen. Natuur en kunst komen nog meer samen. 

In het voorjaar zijn al heel wat sculpturen verplaatst (uitgevoerd door Etoile Mecanique en Lapis Arte). Verschillende kunstwerken zoals ‘Never Mind’ (1993 – 2017) van de Britse kunstenaar Richard Deacon kregen een nieuwe plek. Een aantal werken zijn overgebracht naar het vernieuwde openluchtplatform. Daarbij ook de oude Peugeot die jarenlang in balans werd gehouden door een viltstift (Erwin Wurm, ‘Disziplin der Subjektivität’, 2006).  

Sara Weyns, directeur Middelheimmuseum: “We plukken nu de vruchten van ons volledig vernieuwde openluchtdepot. Hier bewaren we bepaalde buitensculpturen die we tijdelijk uit de presentatie nemen, bijvoorbeeld om ze te herstellen. Toch kan het publiek die kunstwerken blijven zien, in dit deel van het park. We kiezen hier heel bewust voor depotomstandigheden met een kleine ecologische voetafdruk, waarbij we doorlaatbaarheid van de bodem, biodiversiteit en het aanplanten van nieuwe robuuste soorten combineren met goede, toegankelijke bewaaromstandigheden van de kunstwerken.
​Alle werken die hier volgens planning voorzien waren, zijn intussen al naar deze plek overgebracht. Als ook de gezaaide plantjes tussen de platforms wat meer opschieten — de bloei liep vertraging op door het natte voorjaar —, geeft dit een mooi en verrassend zicht. In de museumsector neemt ons openluchtdepot een heel bijzondere plaats in: het streven naar klimaatneutraal bewaren van erfgoed ligt hier binnen handbereik. En tegelijk ontstaan hier meer kansen op nieuwe connecties van mensen met de kunstwerken die vandaag depotcollectie zijn.”

Nieuwe fonteinsculptuur van Camille Henrot

In de nieuwe collectiepresentatie zal ook heel wat nieuw werk te zien zijn. Enkele installaties die de Vlaamse Gemeenschap in 2021 verwierf als relancemaatregel na corona, zullen er voor het eerst te zien zijn. Een ander opvallend nieuw kunstwerk is de fonteinsculptuur ‘Adrift’ (2023) van Camille Henrot (Parijs, °1978). De Franse kunstenares, aan wie het Middelheimmuseum vorige zomer de solotentoonstelling ‘Wet Job’ wijdde, maakte dit nieuwe werk specifiek voor het museum.   

Sara Weyns, directeur Middelheimmuseum: “De fonteinsculptuur is een ode aan de manier waarop water deel uitmaakt van ons dagelijks leven, van het kleine en huishoudelijke tot de grote impact die water heeft op ons welzijn. De vloeibaarheid van water, maar ook van het brons dat gegoten wordt, symboliseren het veerkrachtige menselijke vermogen tot aanpassing en verandering. Het kunstwerk sluit daarmee aan bij de nieuwe collectiepresentatie waar kunst en natuur hand in hand gaan en de maatschappelijke visie van het Middelheimmuseum.” (zie ook bijlage) 

Luc Bertrand, voorzitter Middelheim Promotors: "Camille Henrot is een van de zeer belangrijke kunstenaars van deze tijd. Met de verwerving van dit werk voor het Middelheimmuseum bouwen we verder op de traditie van het museum. Het is een heel interessant werk: iedereen is in beweging, er is enorm veel leven. Ze heeft erover nagedacht waar het werk staat, te midden van de wisselende seizoenen, het veranderende licht. Ik denk dat we een juiste stap zetten met deze creatieopdracht voor de collectie." 

Opmerkelijke restauraties

Verschillende sculpturen worden naar aanleiding van de nieuwe collectiepresentatie zorgvuldig gerestaureerd of geconserveerd.

Dat is onder meer het geval voor de twee raamsculpturen ‘Fenster I en II’ (1993) van Isa Genzken en ‘Vierkantrohre Serie D 1967-2016’ (1967-2016) van Charlotte Posenenske, de metalen sculptuur aan de zijgevel van het Braempaviljoen.

Later dit jaar starten we met andere indrukwekkende restauraties. Onder andere ‘Untitled’ (1993) van Per Kirkeby: dit groot bakstenen werk werd vorig jaar beschadigd door een omvallende boom tijdens een storm. Of de iconische spiegelende bol ‘Yayoi’ (2005) van Corey McCorkle. En de installatie ‘Born of Landscape Linoleum’ (2002) van Jessica Stockholder: een assemblage van uiteenlopende voorwerpen met verschillende materialen. 

Locatiespecifiek

Net geen 50 kunstwerken in het museum zijn onlosmakelijk verbonden met hun plaats en blijven staan. Soms zijn ze onroerend door hun aard, zoals de architecturale sculpturen van Per Kirkeby en Charles Vandenhove. Andere zijn locatiespecifiek, dat wil zeggen dat ze door de kunstenaar zijn ontworpen voor en geïnstalleerd op een specifieke plek en bij verplaatsing aan betekenis verliezen. We onderzochten dit voor alle werken en gingen daarvoor in gesprek met de kunstenaars of hun vertegenwoordigers.

Zo bleken de moeilijk vindbare raamsculpturen ‘Fenster I en II’ (1993) van Isa Genzken toch op een door de kunstenaar uitgekozen en betekenisvolle plaats te staan, dicht bij de uitgangen van Mid Laag, met doorkijk naar bomen, opgesteld als een “folly” die je per ongeluk ontdekt.

Of, omgekeerd, bleek de band met de bestaande locatie toch minder belangrijk dan gedacht, zoals ‘74 Weathering Way’ (2001) van Carl Andre: dit zou ook voor de kunstenaar in een andere, rustigere dreef beter tot uiting komen. En dit kunstwerk heeft ondertussen een nieuwe fantastische plaats, letterlijk in nieuw licht.

Intensieve verplaatsingswerken 

Een sculptuur die al decennialang in de grond is verankerd, verplaats je niet zomaar naar een andere plek. Bovendien gaat het om allemaal unieke kunstwerken, met verschillende materialen, technieken en kwetsbaarheden. De verplaatsing van elk afzonderlijk kunstwerk vergt een eigen voorbereiding, werkwijze en aanpak. De relocatie van in totaal 224 verschillende kunstwerken (zie onder) is dan ook een aanzienlijk arbeidsintensieve klus. 

Door de vele werken aan de presentatie en aan het park organiseert het Middelheimmuseum dit jaar geen aparte zomertentoonstelling. Het museum blijft tijdens de werken wel gewoon open, bezoekers kunnen de werken dus meevolgen. Vanaf augustus zal het grootste deel van de sculpturen worden verplaatst, met daarbij ook enkele publiekslievelingen zoals 'l'Ours' (1920 – 1922) van François Pompon en ‘La vierge folle’ (1912) van Rik Wouters.   

Kort samengevat: de beweging in cijfers 

• Totaal aantal kunstwerken in de nieuwe presentatie: 171 
  • 122 kunstwerken krijgen een nieuwe plaats 
  • 49 kunstwerken blijven op hun plaats staan 
• Totaal aantal kunstwerken op het openluchtdepot: 102 
• Totaal aantal kunstwerken dat verplaatst wordt (presentatie en openluchtdepot): 224

Hieronder vindt u lage resolutie afbeeldingen. In de mediagalerij kan u hoge resolutie beelden downloaden van Kunst in beweging.

Hier kan u de film over de nieuwe fonteinsculptuur 'Adrift' (2023) van Camille Henrot, verworven door de Middelheim Promotors bekijken.

Voor persbeelden en/of meer info, contacteer:

Beeld bovenaan: Camille Henrot, Adrift, 2023 © ADAGP Camille Henrot. Courtesy of the artist, kamel mennour and Hauser & Wirth. Foto: Tom Cornille